Mellom metode og moral : Samfunn og vitskap i moralfilosofien til Adam Ferguson

Abstract

Adam Ferguson (1723–1816) er ein av dei mindre kjente moralfilosofane frå den skotske opplysningstida. I filosofihistoria har han etterlagt seg få spor, men han er ikkje gløymt av alle. I det tjuande hundreåret dukka Ferguson opp igjen i litteraturen om sosialpolitisk og sosiologisk historie. Her henta historikarane Ferguson fram som ”den første sosiolog” eller ”sosiologiens far”. Den sosiologiske lesinga grip fatt i Ferguson sitt fokus på og auge for dei sosiale faktorane i liva til menneska og den vitskaplege metoden som såg ut til å ligge til grunn for tenkinga.

I denne oppgåva undersøkjer eg nokre av dei ideane i Fergusons filosofi som dei sosiologihistoriske tolkingane har lagt vekt på. Hovudfokuset vil vere på ideen om ein ny vitskap om menneske og samfunn etter mal frå den newtonske naturfilosofien, men utan å miste heilt av syne Ferguson sitt moralske prosjekt Sterk inspirert av newtonianismen freistar Ferguson å gje ein politisk og moralsk analyse av samfunnet. Eg vil prøve å vise korleis dette prosjektet får form i Ferguson si tenking gjennom å sjå på korleis Ferguson skriv vitskapleg om samfunnet og samfunnet si utviklingshistorie ved bruk av generelle lovar, og korleis han gjer eit forsøk på å konstruere ein moralteori med moralistisk substans og vitskapleg form. Spørsmålet er om ein i denne tenkinga kan finne ein ny samfunnsteori og menneskevitskap som kan kallast sosiologisk? Eg foreslår at ei lesinga av Ferguson som sosiolog kan kaste eit illustrerande lys på den spesielle syntesen av hans sterke tru på ei vitskapleg tilnærming og ei like sterk interesse for samfunnet og sosiale mekanismar. Men samstundes at ein ikkje kan plassere Ferguson i ein samfunnsvitskapleg tradisjon som er fråkopla frå moralfilosofien, utan å risikere å miste viktige perspektiv på både filosofen og faget.